Alışveriş tıpkı alkolizm veya uyuşturucu bağımlılığı gibi bir bağımlılıktır. Ve bir bağımlılığı -hatta sadece kötü bir alışkanlığı- bırakmaya çalışan herkes bunun ne kadar çaba gerektirdiğini ve tekrar ona dönmenin ne kadar kolay olabileceğini bilir.
Yeni bir şey satın alırken duyulan mutluluk hissi muhtemelen hepimize tanıdık geliyor. Ancak zorunluluktan dolayı satın alınan ürünler ile duyguların teşvik ettiği satın almalar arasında büyük bir fark vardır. İkinci durumda, hızla bir kısır döngü gelişir ve giderek daha fazla mal satın alma dürtüsü hissederiz. Yeni bir ürün satın almayı düşünmek bile kendinizi iyi hissetmenizi sağlayan endorfin ve dopamin tetiklenir. Zararsız gibi görünse de dopamin aslında son derece bağımlılık yapıcıdır. Sonuç olarak, bir şeyleri gerçek bir ihtiyaçtan dolayı değil, sadece satın alma arzumuzu tatmin etmek için satın alırız.
Şirketler, insanların satın alma kararlarını etkilemek ve alışveriş bağımlılığı yaratmak için pazarlamalarında her türlü psikolojik tekniği kullanıyor. Sizi daha güzel, çekici, özgüvenli ve daha fazlasını yapmayı vaat eden ürünlerle, daha uygun bir fiyata satın almak için sınırlı bir süre gibi ya da yetersizlik duygusundan yararlanılarak kıtlığa vurgu yapılıyor. Aslında pek çok reklam mesajı, bizi ürün satın almaya çekmek için güvensizliklerimizi yem olarak kullanıyor.
Günümüzün dijital dünyası tartışmasız etik olmayan teknikleri de beraberinde getirdi. Sosyal medya şirketleri tarafından reddedilse de birçok kişi, sosyal medya platformlarındaki algoritmaların akıllı telefon yakınında yapılan konuşmalara dayanarak teklifler sunduğunu iddia ediyor. Tek yapmanız gereken bir arkadaşınızla tatil planlarınızı konuşmak ve o ülkeye ait seyahat teklifleri dijital akışınızda görünmeye başlayacak. Gizlice dinlemek hoş olmasa da, bu tür özel reklamlar, bir soruna veya ihtiyaca anında çözüm sunarak insanların çıkarlarına hizmet ediyor gibi görünebilir. Bununla birlikte, bir kişinin sosyal medyadaki davranışlarına göre kendini güvensiz, yetersiz veya endişeli hissedip hissetmediğini belirleyen algoritmalar kullanarak tüketicilerin dijital davranışlarına dayalı ticari teklifler yapmak açıkça etik dışıdır. Bir kişinin mevcut savunmasız durumundan yararlanan reklamlar, sorunlarını çözme "vaadi" ile onları hedef alır. Sonuç olarak, tüketicilerin bu tür manipülasyon biçimlerini tanıması ve bunlara karşı kendilerini savunması giderek zorlaşıyor.
Mutluluk ve eşyalar arasındaki bağlantı
Bir asırdan fazla süre önce çalışmalar aşırı tüketim ile zihinsel sağlığın bozulması arasında bir bağlantı bulmaya başlamıştı. 1899'da Amerikalı iktisatçı Thorstein Veblen, insanların zenginlik biriktirmek için yaşadıklarını, sürekli olarak başkalarıyla rekabet ettiklerini, ancak bunun sonucunda kendi gerçek refahlarını nadiren artırdıklarını gözlemledi. Bu olgu günümüz toplumuyla ve modern yaşam tarzımızla hâlâ son derece alakalı. Örneğin psikolog Tim Kasser, materyalist hedefleri olan kişilerin daha fazla kaygı ve depresyon yaşadıklarını, daha az mutlu ve hayatlarından daha az tatmin olduklarını buldu. Minimalistler ise hayatlarında daha az endişe, stres ve kaos olduğu için daha mutlular. Dolayısıyla mutluluk, edindiğimiz şeylerin sayısıyla ters orantılı gibi görünüyor. 25 Kasım'da Black Friday alışveriş salgını bir kez daha dünyayı kasıp kavuracak. Kara Cuma, yılın en kirletici ve yıkıcı günlerinden biridir. Günün sadece banka bakiyelerimiz üzerinde kötü bir etkisi olmakla kalmıyor, aynı zamanda çevre ve zihinsel sağlığımız üzerinde de önemli bir etkisi var.
Kara Cuma aynı zamanda açıkça önemli bir çevre sorunudur. Bu günde, alışveriş yapanları dürtüsel alımlar ve gereksiz alımlar yapmaya teşvik etmek için her türlü numara kullanılıyor. Düşünce kuruluşu Green Alliance tarafından hazırlanan bir rapor, BlackFriday indirimleri sırasında satın alınan her şeyin yüzde 80'inin kısa sürede çöpe atıldığını ya da en iyi ihtimalle ikinci el mağazalara girdiğini ortaya çıkardı. İnsanlar milyarlarca dolar değerindeki çevrimiçi Black Friday alışverişlerini iade ediyor. Sadece bir günde büyük miktarda atık üretiliyor.